Kośmin

Malownicza wieś w Polsce położona w województwie lubelskim w powiecie puławskim, w gminie Żyrzyn.

Kilka słów skąd pochodzi nazwa miejscowości Kośmin

Tereny większych rzek przyciągały osadników, którzy dostrzegali walory rolnicze i strategiczne. Jednym z pierwszych był osadnik o imieniu Kuźma, od którego prawdopodobnie pochodzi nazwa wsi Kuźmin. Z czasem przechodzi w nazwę Kośmin.

Pierwsze informacje o Kośminie pochodzą z XV wieku, gdy wieś należała do drobnej szlachty, która w znacznym stopniu przyczyniła się do rozdrobnienia dóbr. Konsekwencją takiego stanu własności był brak okazalszego zespołu dworskiego. Rozdrobnione dobra usiłowali skupić w XVII wieku Scypionowie, jednak nie udało im się tego dokonać. We wsi funkcjonowały w poszczególnych cząstkach niewielkie folwarczki należące do różnych właścicieli. W wieku XVIII po raz pierwszy można znaleźć informację o istnieniu we wsi niewielkiego dworku, bardzo jednak zrujnowanego. Niewielki folwarczek na początku XIX wieku przeszedł do rodziny Miastkowskich, następnie w 1873r. sprzedany został w ręce Cezarego Kamienieckiego. Na krótko folwark znalazł się w rękach Seweryna Lingenau, który nabył go w 1879r. W latach 80-tych XIX wieku majątek został rozparcelowany. Wkrótce potem był w posiadaniu Anny Kisielnickiej (żony Tadeusza Kossaka), która doprowadziła do wybudowania w miejscu starych zabudowań, nowego niewielkiego dworu otoczonego parkiem. Zapewne rodzinne koneksje spowodowały, że Wojciech Kossak pokrył część pomieszczeń na parterze polichromiami.

Obecnie miejscowość pretenduje do najstarszych wsi Gminy Żyrzyn, do której przyłączono ją w 1867 roku.

O Zoffi Kossak

Zofia Kossak-Szatkowska primo voto Szczucka (1889-1968) wywodzi się z rodu wybitnych malarzy.Była córką Tadeusza, bliźniaczego brata Wojciecha Kossaka i wnuczką Juliusza Kossaka. Urodzona w Kośminie nad Wieprzem, dzieciństwo i młodość spędziła na Lubelszczyźnie i na Wołyniu, gdzie przeżyła piekło rewolucji bolszewickiej. Po śmierci męża, Stefana Szczuckiego, osiadła w 1923 roku w Górkach Wielkich na Śląsku Cieszyńskim, gdzie ponownie wyszła za mąż w 1925 roku za Zygmunta Szatkowskiego, oficera Wojska Polskiego i historyka wojskowości. W 1939 roku Zofia Kossak opuściła Górki Wielkie. Lata okupacji spędziła w Warszawie. Zaangażowana w pracę konspiracyjną, redagowała podziemną prasę, była współzałożycielką Rady Pomocy Żydom („Żegota”). Za tego rodzaju działalność została odznaczona medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” oraz tablicą pamiątkową w Jerozolimie. Przeżyła obóz koncentracyjny Auschwitz II-Birkenau, a potem Pawiak, gdzie została skazana na śmierć. Uwolniona w lipcu 1944 roku dzięki staraniom władz podziemia. Po wojnie wyjechała z kraju i przebywała w Anglii. Razem z mężem pracowała w trudnych warunkach na farmie Trossell. W 1957 roku pisarka powróciła do Polski i osiadła w ukochanych Górkach Wielkich. Zamieszkała w domku dawnego ogrodnika, w którym obecnie mieści się Jej muzeum biograficzne (dwór górecki spłonął w roku 1945). Pochowana została na cmentarzu w Górkach Wielkich obok ojca Tadeusza Kossaka i synka Julka Szczuckiego.

Tablica upamiętniająca życie pisarki Zofii Kossak, która znajduję się na budynku Dworku w Kośminie

(na tablicy pamiątkowej znajduję się błędna data urodzenia Zoffi  Kossak, po kilkunastu latach wnuczka Zofii otrzymała akt urodzenia, z którego wynika, że Zofiia Kossak urodziła się 10.08.1889r.)

Ciekawostki dotyczące życia pisarki Zoffi Kossak:

• Autorka następujących powieści i opowiadań: Pątniczym szlakiem, Krzyżowcy, Bursztyny, Chrześcijańskie posłannictwo Polski w przeszłości i dziś, Rewindykacja polskości na kresach, Suknia Dejaniry, Pożogi, Z otchłani. Przymierza, Błogosławionej winy, Troja Północy, Wielcy i mali czy Nieznany kraj.
• W większości publikacji jako data urodzin Zofii Kossak figuruje błędna data 8 VIII 1890 r. Po dotarciu do nieznanych wcześniej dokumentów przez Annę Fenby Taylor, wnuczkę Zofii okazało się, że przyszła na świat rok wcześniej. Nieporozumienie mogło powstać z faktu iż akt urodzenia Zofii Anny Kossak,  urodzonej 10 sierpnia 1889 r. w Kośminie, został wpisany do księgi metrykalnej parafii wyznania rzymskokatolickiego w Gołębiu w 1890 r. Akt urodzenia Zofii Kossak został sporządzony wg obowiązującego formularza. Podwójne daty w metryce są podawane według stylu juliańskiego, obowiązującego w Rosji (29 VII) i gregoriańskiego (10 VIII), obowiązującego w Królestwie Polskim pod zaborem rosyjskim.
• Wiele osób uważa, że w zabytkowym dworze w Kośminie urodziła się Zofia Kossak. W rzeczywistości jednak, budowę dworu rozpoczęto w 1907r., a wtedy znakomita pisarka miała już kilkanaście lat. Według źródeł historycznych Zofia Kossak urodziła się owszem w dworku postawionym lub kupionym przez rodziców, ale stał on w miejscu wcześniejszych zabudowań gospodarczych. Aktualnie śladu po nim już nie ma.
• Młodszy brat Zofii Kossak, Stefan żył tylko osiem miesięcy. Pochowany  został w 1891r. w Gołębiu, bo do tej parafii należał wtedy Kośmin.
• 18 lipca 1899 roku Witold (brat Zofii Kossak) mając 12 lat utonął w nurtach rzeki Wieprz. Wraz ze swoimi kuzynami kąpał się w Wieprzu. Nagle Jerzy Kossak (syn malarza Wojciecha) zaczął się topić. Na pomoc podążył mu nie umiejący pływać ojciec Witolda, Tadeusz. Witold pospieszył z pomocą obu tonącym. Jednak mu się to nie udało i sam utonął. Dwóch tonących wyciągnął z rzeki korepetytor. Ciała Witolda nie odnaleziono tego samego dnia. Podobno na drugi dzień Jerzemu ukazał się Witold w komunijnym ubranku i powiedział, w którym miejscu prąd rzeki wyrzucił jego ciało. Ojciec od razu pojechał tam bryczką i znalazł syna. Dlaczego w komunijnym ubranku? Tylko na kilka dni przed tą tragedią,7 lipca 1899 roku Witold Kossak przyjął swoją pierwszą Komunię. Magdalena Samozwaniec zapisała tę rodzinną tragedię: „Sen, przeczucie, jasnowidzenie? Nie wiem, w każdym bądź razie był to fakt autentyczny”. Opowiadano, że Witolda dlatego pochowano w Rykach, ponieważ jego ojciec miał jakieś nieporozumienie z  księdzem z Gołębia. Grobem w Rykach opiekowali się uczniowie  ze szkoły w Kośminie przywożeni przez nauczycielkę.
• Niedawno odkryto datę śmierci syna Zofii Kossak z pierwszego małżeństwa - Tadeusza Szczuckiego. Został on aresztowany w czasie II wojny światowej na dworcu (prawdopodobnie w Lublinie). Potem słuch o nim zaginął. Anna Fenby-Taylor (wnuczka Zofii) w archiwum Muzeum w Oświęcimiu odnalazła dokumenty niemieckie, przekazane z Rosji. Wśród nich znajdował się akt zgonu Tadeusza Szczuckiego, z którego wynikało, że zmarł 17 marca 1943 r. w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau na zakażanie krwi. Nie wiadomo czy podany powód zgonu był prawdziwy. Zofia Kossak trafiła do Auschwitz pół roku później. Nie mogli się spotkać. Do końca swojego życia nie miała pojęcia, czy i kiedy zmarł jej syn.

Jak z dworku powstała szkoła. Aktualny stan zagospodarowania zespołu dworsko-parkowego w Kośminie.

• Niewielki dwór otoczony parkiem wybudowała w 1907r. w miejsce starych zabudowań Anna z Kisielnickich wraz z mężem Tadeuszem Kossakiem. W 1911 roku Kossakowie sprzedali dwór Zofii Zalewskiej za 46 tys. rubli. W 1935 dwór odkupiła Helena z Erbów Tańska , a po niej dziedziczą Tadeusz Tański, Anna Miklaszewska i Andrzej Miklaszewski. W 1944 r w obawie przed Armią Czerwoną z pomocą partyzantów AK, właściciele opuścili dwór. W tym samym roku po reformie rolnej i przejęciu majątku przez Skarb państwa budynki przekazano w użytkowanie szkole.
• Pierwsze wzmianki o szkole pochodzą z lat 40-stych XX wieku. We wsi istniała wtedy szkoła jednoklasowa prowadzona przez nauczyciela Jana Stasiaka. Choroba nauczyciela w grudniu 1943 roku przerwała jej działalność.
• 1 kwietnia 1970 roku szkoła przeżyła powódź stulecia. Wody Wieprza podeszły aż pod remizę strażacką, zalewając budynek szkoły. Mimo to szkoła nie przerwała swojej działalności.
• W roku 1990 szkoła otrzymała imię wielkiej pisarki Zofii Kossak oraz otrzymała sztandar ufundowany przez społeczeństwo gminy Żyrzyn. Dla upamiętnienia uroczystości nadania imienia, co roku 15 maja organizowane było Święto Szkoły. W tym roku zmieniono również wystrój szkoły, tj. wszystkie drzwi ozdobiono barwnymi postaciami z baśni "Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata".
• Z dniem 31 sierpnia 2007 r. nastąpiło zmniejszenie stopnia organizacyjnego szkoły ze stopnia obejmującego klasy I - VI do stopnia obejmującego klasy I - III. Szkoła Podstawowa im. Zofii Kossak w Kośminie została przekształcona w Szkołę Filialną należącą do obwodu Szkoły Podstawowej w Skrudkach. Kilka lat później ze względu na małą ilość uczniów szkoła została zlikwidowana.
• Gmina Żyrzyn podjęła starania w roku 2013 w celu odnowienia elewacji i remontu wnętrza dworku na urządzenie centrum społeczno-kulturalnego dla mieszkańców. Podczas remontu w 2013r. w dworku Kossaków w Kośminie zostały odkryte polichromie na ścianach. W latach 70 ściany zostały zatynkowane, jedną ścianę zakryto betonem. Ściany tej nie udało się odtworzyć. Zamurowane było również dekoracyjne przejście do drugiego pomieszczenia wsparte na dwóch kolumnach. Takie rozwiązanie było praktyczniejsze dla szkoły znajdującej się tu od 1948 r. W archiwum konserwatora zabytków zachowały się zdjęcia z lat 60, na których widać polichromie jeszcze sprzed tynkowania ścian, na podstawie których polichromie zostały odtworzone. Na jednym z fragmentów przedstawiona jest kobieta z mężczyzną. Na innym fragmencie na tle pejzażu jest koń na otwartej łące, na horyzoncie las. Polichromia datowana jest na około 1907r. Prawdopodobnie przedstawiają one sceny z powstania styczniowego. Ścienne malowidła wykonane zostały przez samego Wojciecha Kossaka.
• Od lipca 2014 r. w dworku mieści się siedziba Lokalnej Grupy Działania „Zielony Pierścień”, punkt informacji turystycznej, izba produktów lokalnych, centrum edukacyjne, lokalna świetlica oraz punkt przedszkolny. Na posesji zlokalizowane jest również miejsce wypoczynkowe dla turystów, przystań kajakowa oraz kemping. Nieruchomość obejmuje ponad 4-hektarową działkę. Obok dworu z dawnego parku zachował się starodrzew, m.in.: wiązy szypułkowe, lipy drobnolistne, klony pospolite, jesiony wyniosłe oraz sosny wejmutki. Aleja z topoli kanadyjskiej wzdłuż drogi dojazdowej do dworu, zakończona przy dworze gęstą aleją świerkową - są nasadzeniami współczesnymi.

​

W Kośminie znajduje się zabytkowy Dworek Kossaków, Kemping "Zielona Dolina" wraz z przystanią kajakową, Straż Pożarna, stawy Neptuna, sklep spożywczy, wypożyczalnia rowerów, Agroturystyka "Gościniec nad Wieprzem" oraz Agroturystyka "Nad stawem".